Co jest istotą schematu samopoświęcenia- jednego z 18 nieadaptacyjnych schematów Younga? Bez wątpienia jest to przekładanie potrzeb innych ludzi nad własne, oraz poczucie odpowiedzialności za emocje i potrzeby innych ludzi.
To widzimy na zewnątrz, to co jednak jest prawdziwą przyczyną, głęboko ukrytą pod wyuczonymi sposobami zachowania, to warunkowe poczucie własnej wartości. Osoba ze schematem samopoświęcenia musi nieustannie potwierdzać swoją wartość, robiąc dużo dla innych, zaspokajając ich życzenia, oczekiwania, rozwiązując problemy, za które z automatu przejmuje odpowiedzialność.
Zaspokajanie potrzeb innych ludzi ma za zadanie ustrzec przed doświadczaniem poczucia winy, poczucia bycia odrzucanym i braku akceptacji. Odbywa się to zwykle kosztem swoich potrzeb.
Z jakimi emocjami łączy się schemat samopoświęcenia? Kluczowe jest poczucie winy, które pojawia się kiedy zaspokajamy własne potrzeby, wybieramy własne plany, lub kiedy osoby w otoczeniu przeżywają przykre emocje. Istotne jest bowiem przekonanie, że jesteśmy odpowiedzialni za emocje, dobrostan innych ludzi. W rezultacie dochodzi do poczucia przeciążenia, wypalenia, czasem nawet depresji. Inną dość częstą emocją w schemacie samopoświęcenia jest złość. Nie jest ona jednak wyrażana w sposób bezpośredni i przejawia się zachowaniami bierno- agresywnymi, takimi jak: złość przeniesiona na inne osoby, irytacja sytuacjami zewnętrznymi, na które osoba nie ma wpływu, złość na siebie, obrażanie się.
Jak powstaje schemat samopoświęcenia? Wiele wskazuje na to, że schemat ten ma charakter wtórny, to znaczy rozwija się jako sposób poradzenia sobie z deprywacją ważnych potrzeb emocjonalnych, z brakiem bezpiecznej, stabilnej więzi z rodzicami, lub jednym z rodziców.
Jakie postawy, zachowania rodzicielskie mogą przyczynić się do powstania tego schematu?
- nieadekwatne, nieprzewidywalne reakcje emocjonalne rodzica;
- surowość i wymaganie bezwzględnego posłuszeństwa;
- uzależnienie rodzica, choroba przewlekła rodzica, zaburzenia psychiczne;
- wymaganie od swoich dzieci pocieszania, opiekowania się nimi, sytuacje, w których dzieci biorą; odpowiedzialność za emocje i zaspokajanie potrzeb rodzica;
- częste konflikty między rodzicami, podczas których dziecko przyjmuje rolę rozjemcy, staje w obronie jednego z rodziców, np. broni przed przemocą fizyczną lub słowną;
- wymaganie od dziecka zajmowania się swoim rodzeństwem, opiekowania się nim, bycia za nie odpowiedzialnym, rozliczanie dziecka z tej opieki;
- duża liczba obowiązków domowych, przekraczających możliwości dziecka, nieadekwatne do wieku;
- obwinianie dziecka za swoje emocje, przykładowe komunikaty: „Zobacz, do czego mnie doprowadził_ś”, „to przez ciebie tata tak się złości”, „Gdybyś się tak nie zachowywał_ nigdy bym tak nie zareagował_”;
- chwalenie dziecka tylko w przypadku kiedy spełnia oczekiwania rodzica, zgadza się z nim, nie wyraża własnego zdania, podporządkowuje się jego decyzjom i woli;
- obrażanie się na dziecko, karanie ciszą, wycofaniem bliskości
Oczywiście, nie ma jednego modelu powstawania nieadaptacyjnych schematów, jedno jest jednak wspólne- dziecko często odczuwało odpowiedzialność za emocje, zadowolenie swoich rodziców, nauczyło się więc spełniania oczekiwań i zaspokajania potrzeb innych ludzi, aby czuć się wartościowym, akceptowanym, ważnym.
Magdalena Kozińska